تخمین خصوصیات رطوبتی خاک در مقیاس حوضه آبریز، به عنوان متغیرهای ورودی مدل‌سازی هیدرولوژیکی با استفاده از نقشه‌های کوچک مقیاس خاکشناسی

یکی از اطلاعات بسیار مهم، به عنوان ورودی در مدل­سازی فرایندهای هیدرولوژیکی، اطلاعات مربوط به خصوصیات رطوبتی خاک و بخصوص کل نگهداشت قابل دسترس در سطح حوضه آبریز، می­باشد. این پژوهش با هدف ارائه روشی برای تخمین نسبی این کمیت­ها می­باشد. بر این اساس در ابتدا تحقیق، تعیین و استخراج کلاس­های بافت خاک روش USDA، از روی  نقشه ملی خاکشناسی ایران که دارای کلاس بافت خاک به روش کمیسیون انجمن اروپا ([1]CEC) است « این روش «CEC» دارای 6 کلاس بافتی با کدهای 0 تا 5 می­باشد»، صورت گرفت. در ادامه از این کلاس­های بافت (کلاس­های بافت روش USDA) برای تخمین و در نتیجه تهیه نقشه مقادیر گنجایش زراعی و نقطه پژمردگی (برای سراسر کشور) استفاده شده است. در این راستا نتایج نشان داد که در حالت کلی متوسط دامنه تغییرات رطوبتی خاک در کلاس‌های بافت به روش CEC ، برای نقطه پژمردگی دائم بیش از مقادیر گنجایش زراعی است، بطوریکه این تغییرات برای نقطه پژمردگی دائم از متوسط 77/6 تا 9/10 و برای مقادیر گنجایش زراعی از 03/6 تا 3/9 درصد، دارای تغییرات می‌باشد. همچنین در این تحقیق منطبق بر نظر کارشناسی و بهره­گیری از منابع علمی اقدام به بررسی اثر متقابل بین تاثیر کاربری اراضی و شیب حوضه در جهت تخمین اطلاعات و در نتیجه نقشه عمق موثر نگهداشت رطوبتی لایه سطحی خاک گردید. در این راستا به منظور ارزیابی کاربردی بودن و بررسی میزان تطابق رویکرد مورد نظر با فیزیک حاکم بر حوضه­های آبریز، اقدام به بهره­گیری از آن (نقشه عمق موثر لایه سطحی نگهداشت رطوبتی خاک) به همراه نقشه­های خصوصیات رطوبتی گنجایش زراعی و نقطه پژمردگی دائم که از نقشه ملی خاکشناسی (مرحله اول تحقیق) حاصل شده بود، در جهت برآورد و تهیه نقشه کل رطوبت قابل دسترس در محدوده­های مطالعاتی رخ، نیشابور، عطائیه، قلعه میدان و سبزوار به عنوان مناطق موردی انتخابی جهت مطالعه، بهره گرفته شد. نتایج بدست آمده نشان دهنده این است که نقشه حاصله  متناسب با فیزیک حاکم بر محدوده­های مورد مطالعه در جهت رسیدن به کل رطوبت قابل دسترس می­باشد و نقش اثر متقابل شیب حوضه، کاربری اراضی موجود در آن، و همچنین تاثیر میزان   رطوبت گنجایش زراعی و نقطه پژمردگی دائم که از نقشه خاکشناسی استخراج شده بود، بر میزان کل رطوبت قابل دسترس بخوبی مشهود است. بر این اساس با توجه به یکپارچه و جامع بودن نقشه خصوصیات رطوبتی (گنجایش زراعی و پژمردگی دائم) برای کل کشور، این مقادیر می­تواند به عنوان یک دامنه اولیه از این خصوصیات به همراه رویکرد ارائه شده در برآورد عمق موثر نگهداشت رطوبتی لایه سطحی خاک، در مدل­سازی­های هیدرولوژیکی­ بخصوص آگاهی یافتن از مقدار کمی پدیده نفوذ، توان نگهداشت رطوبتی قابل دسترس برای لایه سطحی خاک، برآورد مولفه‌های بیلان و ..در راستای جلوگیری از تخریب اراضی و مدیریت منابع خاک و آب، مورد استفاده قرار بگیرد. [1] Commission of the European Communities